_{꧋ꦩꦶ​ꦪꦺꦴꦱ꧀ꦱꦸꦂ​ꦪꦏ​ꦥꦶꦁ​ ꧇​꧓꧇ ꦲ​ꦥꦿꦶꦭ꧀ ꧇​꧑​꧘​꧐​꧔꧇ ꦏꦤ꧀ꦛꦶ​ꦲꦱ꧀ꦩ​ꦲ​ꦭꦶꦠ꧀ꦓꦸꦱ꧀ꦠꦶ​ꦫ​ꦢꦼꦤ꧀ꦩꦱ꧀꧌ꦒ꧈ꦫ꧈ꦩ꧍ꦆꦧ꧀ꦤꦸ​ꦗ​ꦫꦺꦴꦠ꧀꧈ ꦥꦚ꧀ꦗꦼ​ꦤꦼ​ꦔ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦼ​ꦢꦃ​ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦥꦔꦺꦫꦤ꧀ꦥꦠꦶ​ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦥ​ꦲꦧꦶꦱꦺꦏ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦫꦩꦢꦊꦩ꧀ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦫꦶꦏꦭ​ꦱꦸꦂꦪ​ꦏ​ꦥꦶꦁ​ ꧇​꧒​꧑꧇ ꦗꦸ​ꦤꦶ​ ꧇​꧑​꧘​꧑​꧒꧇ ꧉ ꦩ꧀ꦧꦺꦴ​ꦠꦼꦤ꧀ꦢ​ꦔꦸ​꧈ ꦥꦸ​ꦠꦿ​ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮꦤ​꧇꧓꧇​ꦏ​ꦭꦶ​ꦪꦤ꧀ꦥꦿ​ꦩꦺꦱ꧀ꦮꦫꦶ​​ꦓꦸꦱ꧀ꦠꦶ​ꦏꦚ꧀ꦗꦼꦁ​ꦫ​ꦠꦸ​꧌ꦒ꧈ꦏ꧈ꦫ꧍ꦲ​ꦒꦼꦁ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦗꦸ​ꦩꦼ​ꦤꦼꦁ​ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇ ꦫꦶ​ꦏ​ꦭ​ꦱꦸꦂꦪ​ꦏ​ꦥꦶꦁ​ ꧇​꧙꧇ ꦤꦺꦴ​ꦥ꦳ꦼꦩ꧀ꦧꦼꦂ​ ꧇​꧑​꧘​꧑​꧔꧇ ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦪꦸ​ꦱ꧀ꦮ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦏ꧀ꦱꦶꦃ​ ꧇​꧑​꧐꧇ ꦠꦲꦸꦤ꧀꧉}

_{ꦗ​ꦭ​ꦫꦤ꧀ꦪꦸ​ꦱ꧀ꦮ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦏ꧀ꦱꦶꦃ​ꦲꦼ​ꦤꦺꦩ꧀꧈ ꦩꦶ​ꦭ​ꦥ​ꦩ​ꦫꦺꦤ꧀ꦠꦃ​ꦯꦿꦶꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮꦤ꧇꧔꧇​ꦢꦶꦥꦸ​ꦤ꧀ꦫꦺꦚ꧀ꦕ​ꦔꦶ​ꦢꦺ​ꦤꦶꦁ​ꦮ​ꦭꦶ​ꦫ​ꦗ​꧉ ꦱ​ꦭꦃ​ꦱ​ꦠꦸꦁ​ꦒ​ꦭꦶꦁ​ꦮ​ꦭꦶ​ꦫ​ꦗ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦏ​ꦥ​ꦠꦃ​ꦮꦚ꧀ꦕꦶ​ꦱꦏ꧀ꦩꦼ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦲꦶꦁ​ꦒꦶꦃ​ꦥ​ꦔꦺꦫꦤ꧀ꦤ​ꦠꦏꦸ​ꦱꦸ​ꦩ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ꦒ​ꦣꦃ​ꦒꦼ​ꦭꦂ​ꦦ​ꦏꦸ​ꦄ​ꦭꦩ꧀꧇꧑꧇꧉ ꦏ​ꦊꦁ​ꦒꦃꦲꦤ꧀ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦮ​ꦭꦶ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦼꦩ꧀ꦠꦸ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦔꦤ꧀ꦠꦺꦴꦱ꧀ꦢꦸ​ꦩꦸ​ꦒꦶ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ꦲ​ꦏꦶꦭ꧀ꦧ​ꦭꦶꦏ꧀ꦲꦶꦁ​ꦪꦸ​ꦱ꧀ꦮ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ ꧇​꧑​꧖꧇ ꦠꦲꦸꦤ꧀꧈ ꦫꦶ​ꦏ​ꦭ​ꦠꦲꦸꦤ꧀ ꧇​꧑​꧘​꧒​꧐꧇ ꧉ ꦱ​ꦤ​ꦢꦾꦤ꧀ꦩꦼ​ꦏ​ꦠꦼꦤ꧀꧈ ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦤꦸ​ꦭꦾ​ꦤꦶꦁ​ꦥ​ꦱꦿꦃ​ꦏ​ꦏꦸ​ꦮ​ꦲꦺꦴ​ꦱꦤ꧀ꦆꦁꦒꦿꦶꦱ꧀ꦝ​ꦠꦼꦁ​ꦨꦼꦭꦤ꧀ꦢ​ꦲꦶꦁ​ꦠꦲꦸꦤ꧀ ꧇​꧑​꧘​꧑​꧖꧇ ꧈ ꦲꦶ​ꦧꦸ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦭ​ꦗꦼꦁ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦼ​ꦧꦠ꧀ꦫ​ꦠꦸ​ꦲꦶ​ꦧꦸ​ꦱ​ꦲ​ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ​꧇꧔꧇ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦤꦶꦤ꧀ꦢ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦏ​ꦮꦼ​ꦤꦁꦔꦤ꧀ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦮ​ꦭꦶ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦱ​ꦢꦶꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦢꦶꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀꧉}

_{ꦕ​ꦏꦼ​ꦠꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦥ​ꦔꦺ​ꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥ​ꦤꦼ​ꦒꦫ​ꦏ​ꦭꦶ​ꦪꦤ꧀ꦫ​ꦪꦶ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀꧈ ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇꧈ ꦢꦶ​ꦥꦸ​ꦒꦩ꧀ꦧ​ꦫ​ꦏꦼꦤ꧀ꦏ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦏꦽꦱ꧀ꦤ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦥ​ꦫꦶꦁ​ꦥꦶ​ꦮꦸ​ꦭꦁ​ꦣꦸ​ꦩ​ꦠꦼꦁ​ꦲꦂ​ꦗꦸ​ꦤ​꧉ ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦱꦁ​ꦫ​ꦗ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏꦶ​ꦠ​ꦤ​ꦏꦼꦤ꧀ꦮꦚ꧀ꦕꦶ​ꦱꦸꦂ​ꦪꦏ​ꦥꦶꦁ​ ꧇​꧒​꧒꧇ ꦩ​ꦉꦠ꧀ ꧇​꧑​꧘​꧑​꧕꧇ ꧈ ꦥ​ꦔꦺ​ꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦤꦼ​ꦒꦫꦥꦶ​ꦪꦩ꧀ꦧꦏ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦤꦸ​ꦠꦸ​ꦥꦶ​ꦥ​ꦤꦶ​ꦔ​ꦭ꧀ꦭꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏꦼꦁ​ꦫ​ꦪꦶ​ꦩꦶ​ꦒꦸ​ꦤ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦲꦱ꧀ꦠ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏꦼ​ꦏ​ꦭꦶꦃ​꧉ ꦭ​ꦗꦼꦁ​ ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏꦶ​ꦠꦧ꧀ꦏꦼ​ꦢꦸꦁ​ꦏꦼ​ꦧꦺꦴ​ꦱ​ꦲ​ꦧ​ꦧꦢ꧀ꦔ​ꦪꦺꦴ​ꦒꦾ​ꦏꦂ​ꦠ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦼ​ꦧ​ꦠ​ꦏꦼꦤ꧀ꦩꦼ​ꦤ​ꦮꦶ​ꦥ​ꦔꦼ​ꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦤꦼ​ꦒꦫꦩꦶ​ꦒ​ꦠꦺꦴ​ꦱ​ꦏꦼꦤ꧀ꦱ​ꦔꦼꦠ꧀ꦥꦼꦤ꧀ꦝꦶꦝꦶ​ꦏꦤ꧀ꦱꦁ​ꦫ​ꦗ​꧉ ꦩ꧀ꦧꦺꦴ​ꦠꦼꦤ꧀ꦲ​ꦫꦁ​꧈ ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦡꦼ​ꦒ​ꦭꦽ​ꦗꦺꦴ​ꦥ​ꦔꦺꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥ​ꦤꦼ​ꦒ​ꦫ​ꦏꦼ​ꦥꦁ​ꦒꦶꦃ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲꦼ​ꦤꦺꦩ꧀ꦏ​ꦒꦼꦩ꧀ꦚ​ꦫꦶ​ꦪꦺꦴ​ꦱ​ꦏꦼꦤ꧀ꦕ​ꦫꦶ​ꦪꦺꦴꦱ꧀ꦕ​ꦫꦶ​ꦪꦺꦴꦱ꧀ꦧꦸ​ꦢꦶ​ꦥꦼ​ꦏꦼꦂ​ꦠꦶ​ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦏꦶ​ꦠꦧ꧀ꦥ꦳​ꦠꦃ​ꦲꦭ꧀ꦩꦸꦭ꧀ꦏꦱ​ꦲ​ꦫ​ꦗ​ꦫ​ꦗ​ꦏ꦳​ꦪ​ꦭꦶ​ꦲ​ꦫꦧ꧀ꦲꦸ​ꦒꦶ​ꦱ꦳ꦶ​ꦫꦶ​ꦪ​꧉ ꦱꦁ​ꦥ​ꦔꦺ​ꦫꦤ꧀ꦲꦸ​ꦒꦶ​ꦲ​ꦱꦿꦶꦁ​ꦩ​ꦲꦺꦴ​ꦱ​ꦏꦼꦤ꧀ꦤꦱ꧀ꦏꦃ​ꦤꦱ꧀ꦏꦃ​ꦮꦶ​ꦒ​ꦠꦶꦏ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦱꦼ​ꦫꦠ꧀ꦲꦩ꧀ꦧꦶ​ꦪ​꧈ ꦠ​ꦗꦸꦱ꧀ꦱ​ꦭ​ꦠꦶꦤ꧀꧈ ꦲꦶ​ꦏ​ꦪꦠ꧀ꦩ​ꦏꦸ​ꦛ​ꦫ​ꦗ​꧈ ꦱꦼ​ꦫꦠ꧀ꦩꦺ​ꦤꦏ꧀꧈ ꦧ​ꦧꦢ꧀ꦏꦼ​ꦫ​ꦠꦺꦴꦤ꧀꧉ ꦲꦂ​ꦗꦸ​ꦤ​ꦱ​ꦱꦿ​ꦧ​ꦲꦸ​꧈ ꦱꦼ​ꦫꦠ꧀ꦧꦿ​ꦠ​ꦪꦸ​ꦣ​꧈ ꦱ​ꦲ​ꦫ​ꦩ​ꦧ​ꦢꦿ​꧉ ꦏꦁ​ꦒꦺꦚꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦪꦸꦁ​ꦥꦼꦤ꧀ꦝꦶꦝꦶ​​ꦏꦤ꧀ꦱꦁ​ꦫ​ꦗ​ꦲ​ꦭꦶꦠ꧀ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏꦶ​꧈ ꦫ​ꦠꦸ​ꦲꦶ​ꦧꦸ​ꦲꦸ​ꦒꦶ​ꦔꦸ​ꦠꦸꦱ꧀ꦏꦾꦻ​ꦲꦃ​ꦩꦢ꧀ꦔꦸꦱ꧀ꦩꦤ꧀ꦏꦼ​ꦥ​ꦭ​ꦥ​ꦱꦸ​ꦏꦤ꧀ꦱꦸ​ꦫꦺꦴ​ꦤ​ꦠꦤ꧀ꦱ​ꦲꦺ​ꦠ꧀ꦤꦤ꧀ꦲꦧ꧀ꦧꦱ꧀ꦥꦼꦂꦮꦶ​ꦫ​ꦱꦼ​ꦥꦺꦴꦪ꧀ꦏꦁ​ꦒꦺ​ꦩꦸ​ꦕꦭ꧀ꦩ​ꦲꦺꦴꦱ꧀ꦲꦭ꧀ꦐꦸꦂꦲꦤ꧀ꦱ​ꦲ​ꦩ​ꦲꦺꦴꦱ꧀ꦱꦼ​ꦫꦠ꧀ꦩꦼ​ꦭ​ꦪꦸ​꧉}

_{ꦕ​ꦏꦼ​ꦠꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦥ​ꦔꦼ​ꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦺꦴ​ꦤꦼ​ꦒ​ꦫ​ꦏ​ꦭꦶ​ꦪꦤ꧀ꦏꦿ​ꦠꦺꦴꦤ꧀ꦭ​ꦗꦼꦁ​ꦏꦼꦤ꧀ꦝꦺꦴ​ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ​꧇꧔꧇ꦱꦩ꧀ꦱ​ꦪ​ꦤꦚ꧀ꦕꦼ​ꦥ​ꦏꦼꦤ꧀ꦥ​ꦢ​ꦪ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠ​ꦤꦤ꧀꧉ ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ​꧇꧔꧇ ꦲ​ꦚꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦪꦸꦁ​ꦱꦶꦱ꧀ꦠꦼꦩ꧀ꦱꦼ​ꦮ​ꦠ​ꦤꦃ​ꦏꦁ​ꦒꦼ​ꦱ꧀ꦮꦱ꧀ꦠ​꧈ ꦢꦺꦤꦺ​ꦥꦿꦏ꧀ꦠꦺꦏ꧀ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦤ꧀ꦢ​ꦩꦼꦭ꧀ꦉ​ꦏ​ꦲꦺꦴꦱ꧀ꦏ​ꦒꦼꦩ꧀ꦏꦮꦸꦭꦤ꧀ꦏ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠ​ꦤꦤ꧀꧉ ꦢꦺ​ꦫꦺꦁ​ꦤ​ꦠꦺ​ꦱꦢꦺꦫꦺ​ꦔꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦥꦼ​ꦔꦸ​ꦱ​ꦲ​ꦥꦼ​ꦔꦸ​ꦱ​ꦲ​ꦌꦫꦺꦴ​ꦥ​ꦤꦶꦤ꧀ꦢ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦥꦿ​ꦏꦂꦪꦤ꧀ꦠꦼ​ꦒ​ꦭꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦲ​ꦒꦼꦁ​ꦏ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦏꦺꦴ​ꦥꦶ​ꦱ​ꦲ​ꦤꦶ​ꦭ​ꦔꦤ꧀ꦠꦺꦴꦱ꧀ꦲꦶꦁ​ꦩꦁ​ꦱ​ꦏ​ꦱꦼ​ꦧꦠ꧀꧉ ꦏꦼ​ꦗ​ꦮꦶ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏꦸ​꧈ ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ​꧇꧔꧇ꦲꦸ​ꦒꦶ​ꦔꦸ​ꦠꦸꦱ꧀ꦱꦼ​ꦣꦺ​ꦫꦺꦏ꧀ꦱꦼꦣꦺ​ꦫꦺ​ꦏꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦥꦺꦴ​ꦱꦶ​ꦱꦶ​ꦥꦺꦴ​ꦱꦶ​ꦱꦶ​ꦱꦺꦠꦿ​ꦠꦼ​ꦒꦶꦱ꧀ꦥ​ꦩꦫꦺꦤ꧀ꦠ​ꦲꦤ꧀꧉ ꦥꦸꦚ꧀ꦕ​ꦏ꧀ꦏꦶꦥꦸꦤ꧀ꦥ​ꦱꦸ​ꦭ​ꦪꦤ꧀ꦲꦤ꧀ꦠ​ꦮꦶꦱ꧀ꦥ​ꦔꦺ​ꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥ​ꦤꦼ​ꦒꦫꦏ​ꦭꦶ​ꦪꦤ꧀ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ꧇꧔꧇ꦏꦺ​ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦒꦼ​ꦉ​ꦧꦼꦒ꧀ꦱ​ꦮꦭ꧀ꦲꦶꦁ​ꦱꦸꦂꦪ​ꦏ​ꦥꦶꦁ​ ꧇​꧑​꧒꧇ ꦗꦸ​ꦭꦶ​ ꧇​꧑​꧘​꧒​꧐꧇ ꧉ ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦔ​ꦗꦼ​ꦔ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ꦏꦸ​ꦮ​ꦲꦺꦴꦱ꧀ꦏꦤ꧀ꦛꦶ​ꦩꦤ꧀ꦝꦶ​ꦫꦶ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏꦸ​꧈ ꦥ​ꦔꦺꦫꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦺꦴ​ꦤꦼ​ꦒ​ꦫ​ꦲ​ꦤ​ꦕꦢ꧀ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗ​꧇꧔꧇ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ꦚꦺ​ꦮ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦱꦶ​ꦠꦶ​ꦏꦿ​ꦗꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦉ​ꦗꦺꦴ​ꦮꦶ​ꦤ​ꦔꦸꦤ꧀꧉}

_{ꦤ​ꦩꦸꦁ​ꦏ​ꦲꦺꦴꦠ꧀ꦏ​ꦭꦶꦃ​ꦠꦲꦸꦤ꧀ꦮꦶ​ꦮꦶꦠ꧀ꦔ꧀ꦭꦩ꧀ꦥꦃ​ꦲ​ꦏꦼꦤ꧀ꦥ​ꦩ​ꦫꦶꦤ꧀ꦠꦃ​ꦲꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦩꦤ꧀ꦝꦶ​ꦫꦶ​꧈ ꦯꦿꦶꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇ ꦱꦺ​ꦢ​꧉ ꦲꦶꦁ​ꦢꦶꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦤꦶꦁ​ꦥꦶ​ꦪꦩ꧀ꦧ​ꦏꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦺꦢ​꧈ ꧇​꧖꧇ ꦢꦺ​ꦱꦺꦩ꧀ꦧꦼꦂ​ ꧇​꧑​꧘​꧒​꧓꧇ ꧌ ꧇​꧒​꧒꧇ ꦫ​ꦧꦶ​ꦔꦸ​ꦭ꧀ꦭꦮꦭ꧀ ꧇​꧑​꧗​꧕​꧐꧇ ꧍꧈ ꦯꦿꦶꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ꧇꧔꧇ꦪꦸꦱ꧀ꦮ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦏ꧀ꦱꦶꦃ​ ꧇​꧑​꧙꧇ ꦠꦲꦸꦤ꧀꧉ ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦕ​ꦛꦼ​ꦠꦤ꧀ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦼ​ꦧ​ꦠ​ꦏꦼꦤ꧀ꦩꦼ​ꦤ​ꦮꦶ​ꦥꦶ​ꦪꦩ꧀ꦧ​ꦏꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱꦺꦢ​ꦱ​ꦱꦩ꧀ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦮꦁ​ꦱꦸꦭ꧀ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦏꦸꦚ꧀ꦗꦸ​ꦔꦤ꧀ꦝ​​ꦠꦼꦁ​ꦥꦼ​ꦱꦁ​ꦒꦿꦃ​ꦲ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀꧉ ꦩꦶ​ꦭ​ꦭ​ꦗꦼꦁ​ꦲꦱ꧀ꦩ​ꦥꦶ​ꦪꦩ꧀ꦧ​ꦏ꧀ꦏꦶꦥꦸꦤ꧀ꦏ​ꦮ​ꦤꦸ​ꦲꦤ꧀ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦱꦺ​ꦢ​ꦧꦼ​ꦱꦶ​ꦪꦂ​꧉ ꦯꦿꦶꦯꦸ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇​ꦢꦶꦥꦸꦤ꧀ꦱ​ꦫꦺ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦲꦱ꧀ꦠ​ꦤ​ꦧꦼ​ꦱꦶ​ꦪ​ꦫꦤ꧀ꦥ​ꦗꦶ​ꦩ​ꦠꦤ꧀꧈ ꦲꦶ​ꦩꦺꦴ​ꦒꦶ​ꦫꦶ​꧉}

_{ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦥ​ꦭ​ꦏꦿ​ꦩ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏ​ꦭꦶ​ꦪꦤ꧀ꦱ​ꦔꦁ​ꦌꦱ꧀ꦠꦿꦺꦶ​​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀꧈ ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ꧇꧔꧇ꦒ​ꦣꦃ​꧇​꧑​꧘꧇ ꦥꦸ​ꦠꦿ​꧉ ꦲ​ꦤ​ꦔꦶꦁ​ꦱꦏ꧀ꦥꦿꦺꦴ​ꦠꦼ​ꦭꦺꦴ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦥꦼ​ꦥꦸ​ꦠꦿ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦥꦼ​ꦗꦃ​ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦠꦏ꧀ꦱꦶꦃ​ꦲꦼ​ꦤꦺꦩ꧀꧉ ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦢ​ꦢꦺꦴꦱ꧀ꦥ​ꦤꦼ​ꦫꦸꦱ꧀ꦭ​ꦗꦼ​ꦔꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦒꦶꦃ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦥꦸ​ꦠꦿ​ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦥꦿ​ꦩꦺꦱ꧀ꦮꦫꦶ​​꧌ꦒ꧈ꦏ꧈ꦫ꧍ꦏꦼꦚ꧀ꦕꦤ꧈ ꦓꦸꦱ꧀ꦠꦶ​ꦫ​ꦢꦼꦤ꧀ꦩꦱ꧀ꦓ​ꦠꦺꦴꦠ꧀ꦩꦺ​ꦤꦺꦴꦭ꧀꧈ ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦪꦸ​ꦱ꧀ꦮ​ꦤꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦏ꧀ꦱꦶꦃ​ ꧇​꧓꧇ ꦠꦲꦸꦤ꧀꧉}

_{ꦠꦶ​ꦭ​ꦫꦤ꧀ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇}

_{ꦤ​ꦭꦶ​ꦏ​ꦤꦶꦁ​ꦥ​ꦩ​ꦫꦺꦤ꧀ꦠꦃꦲꦤ꧀ꦩꦤ꧀ꦝꦶ​ꦫꦶ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦤ​ꦩꦸꦁ​ꦩ꧀ꦭꦩ꧀ꦥꦃ​ꦏ​ꦭꦶꦃ​ꦠꦲꦸꦤ꧀ꦤ꧀ꦢ​ꦩꦼꦭ꧀ꦱꦼ​ꦢ​ꦪ​ꦏ​ꦮꦼ​ꦤꦁꦔꦤ꧀ꦭꦁ​ꦏꦸꦁ​ꦏ​ꦛꦃ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏꦸ​ꦮ​ꦲꦺꦴ​ꦱ​​ꦏꦼꦤ꧀ꦢꦺ​ꦤꦶꦁ​ꦫ​ꦠꦸ​ꦲꦶ​ꦧꦸ​꧈ ꦥ​ꦠꦶꦃ​ꦢ​ꦤꦸ​ꦉ​ꦗꦺꦴ​ꦱ​ꦲ​ꦧꦼ​ꦭꦤ꧀ꦢ​꧉ ꦲ​ꦮꦶꦠ꧀ꦱ​ꦏꦶꦁ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​꧈ ꦱ​ꦒꦼꦢ꧀ꦢꦶ​ꦥꦸ​ꦤ꧀ꦔꦥꦸ​ꦫꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦧꦶ​ꦭꦶꦃ​ꦩ꧀ꦧꦺꦴ​ꦠꦼꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦏꦂꦪ​ꦱꦱ꧀ꦠꦿ​ꦲ​ꦒꦼꦁ​ꦲꦸ​ꦠ​ꦮꦶ​ꦱꦼ​ꦤꦶ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦏ​ꦱꦶ​ꦭ꧀ꦭꦏꦼꦤ꧀ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦥ​ꦩ​ꦫꦮꦤ꧀ꦠ​ꦲꦤ꧀ꦯꦿꦶꦯꦸ​ꦱꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲ​ꦩꦼꦁ​ꦏꦸ​ꦧꦸ​ꦮ​ꦤ​꧇꧔꧇꧉}

_{ꦲ​ꦤ​ꦔꦶꦁ​ꦩꦼ​ꦏ​ꦠꦼꦤ꧀꧈ ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦏ​ꦭꦶꦃ​ꦏꦫꦺ​ꦠ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦮꦼꦏ꧀ꦢꦭ꧀ꦱꦏ꧀ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦮꦺꦴꦤ꧀ꦠꦼꦤ꧀ꦲꦶꦁ​ꦩꦸ​ꦱꦺꦪꦸꦩ꧀ꦏꦼꦫꦺ​ꦠ​ꦏꦿꦠꦺꦴꦤ꧀ꦪꦺꦴ​ꦒꦾ​ꦏꦂ​ꦠ​ꦲꦶꦁ​ꦒꦶꦃ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦏꦾꦻ​ꦩ​ꦤꦶꦏ꧀ꦉꦠ꧀ꦤꦺꦴ​ꦱ​ꦲ​ꦏꦾꦻ​ꦗꦭ​ꦢ​ꦫ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦏ​ꦊ​ꦧꦼꦠ꧀ꦠꦶ​ꦭ​ꦫꦤ꧀ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀ꦲꦩꦼꦁꦏꦸꦧꦮꦤ꧇꧔꧇꧉ ꦏ꧀ꦫꦺ​ꦠ​ꦲ​ꦭꦶꦠ꧀ꦏꦼ​ꦏ​ꦭꦶꦃ​ꦥꦸ​ꦤꦶ​ꦏ​ꦢꦶ​ꦥꦸ​ꦤ꧀ꦫꦚ꧀ꦕꦁ​ꦏ​ꦒꦼꦩ꧀ꦏ​ꦧꦼ​ꦠ​ꦲꦤ꧀ꦥꦼ​ꦱꦶ​ꦪꦂ​ꦲꦶꦁ​ꦏꦁ​ꦲ​ꦱꦿꦶꦁ​ꦢꦶ​ꦥꦸꦤ꧀ꦠꦶꦤ꧀ꦢ​ꦏ​ꦏꦼꦤ꧀ꦢꦺ​ꦤꦶꦁ​ꦯꦿꦶ​ꦯꦸꦭ꧀ꦠꦤ꧀}

Miyos surya kaping 3 April 1804 kanthi asma alit Gusti Radèn Mas (GRM) Ibnu Jarot, panjenenganipun dipuntedah dados pangéran pati nalika abhisékanipun rama dalem dados sultan rikala surya kaping 21 Juni 1812. Mboten dangu, putra Sri Sultan Hamengku Buwana III kaliyan pramèswari Gusti Kanjeng Ratu (GKR) Hageng punika jumeneng dados Sri Sultan Hamengku Buwana IV rikala surya kaping 9 November 1814 nalika yuswanipun taksih 10 taun.

Jalaran yuswanipun taksih enèm, mila pamaréntah Sri Sultan Hamengku Buwana IV dipunrèncangi déning wali raja. Salah satunggaling wali raja ingkang kapatah wanci sakmenika inggih  Pangéran Natakusuma ingkang sampun gadhah gelar Paku Alam I. Kalenggahan dados wali dipuntemtukaken ngantos dumugi sultan sampun akil baligh ing yuswanipun 16 taun, rikala taun 1820. Sanadyan mekaten, nalika nulya ning pasrah kakuwaosan Inggris dhateng Belanda ing taun 1816, Ibu Sultan -lajeng dipunsebat Ratu Ibu saha Patih Danureja IV punika ingkang nindakaken kawenangan dados wali sultan sadinten-dinten.

Caketipun Pangéran Dipanegara kaliyan rayinipun, Sri Sultan Hamengku Buwana IV, dipungambaraken kados Kresna ingkang paring piwulang dhumateng Arjuna. Nalika Sang Raja dipunkhitanaken wanci surya kaping 22 Maret 1815, Pangéran Dipanegara piyambak ingkang nutupi paningalipun keng rayi migunakaken astanipun kekalih. Lajeng, wonten ing Kitab Kedung Kebo saha Babad Ngayogyakarta dipunsebataken menawi Pangéran Dipanegara migatosaken sanget pendhidhikan sang raja. Mboten arang, saking Tegalrejo Pangéran Dipanegara kepanggih sultan eném kagem nyariosaken cariyos-cariyos budi pekerti saking Kitab Fatah Al-Mulk saha Raja-Raja khayali Arab ugi Syiria. Sang pangéran ugi asring maosaken naskah-naskah wigati kados Serat Ambiya, Tajussalatin, Hikayat Makutha Raja, Serat Ménak, Babad Keraton. Arjuna Sasrabahu, Serat Bratayudha, saha Rama Badra. Kanggé nyengkuyung pendhidhikan sang raja alit puniki, Ratu Ibu ugi ngutus Kyai Ahmad Ngusman - kepala pasukan Suronatan saha Létnan Abbas - perwira Sepoy kanggé mucal maos Al Quran saha maos serat Melayu.

Caketipun Pangéran Dipanegara kaliyan kraton lajeng kendho nalika Patih Danureja IV samsaya nancepaken padayanipun wonten ing Kasultanan. Patih Danureja IV anyengkuyung sistem séwa tanah kanggé swasta, déné praktèk punika ingkang ndamel rekaos kagem kawula kasultanan. Dèrèng naté sedéréngipun pengusaha-pengusaha Éropa nindakaken prakaryan tegalan ingkang ageng kados kopi saha nila ngantos ing mangsa kasebat. Kejawi puniku, Patih Danureja IV ugi ngutus sedhèrèk-sedhèrèkipun wonten ing posisi-posisi stratégis pamaréntahan. Puncakipun  pasulayan antawis Pangéran Dipanegara kaliyan Patih Danureja IV kedados nalika Gerebeg Sawal ing surya kaping 12 Juli 1820. Wonten ing ngajenganipun Sultan ingkang sampun kuwaos kanthi mandhiri puniku, Pangéran Dipanegara anacad Patih Danureja IV ingkang sampun nyéwakaken siti krajan wonten ing Rejowinangun.

Namung kaot kalih taun wiwit nglampahaken pamarintahan ingkang mandhiri, Sri Sultan Hamengku Buwana IV séda. Ing dinten nalikaning piyambakipun séda, 6 Désémber 1823 (22 Rabingulawal 1750), Sri Sultan Hamengku Buwana IV yuswanipun taksih 19 taun. Wonten ing cathetan dipunsebataken menawi piyambakipun séda sasampunipun wangsul saking kunjungan dhumateng pesanggrahanipun. Mila lajeng asma piyambakipun kawanuhan dados Sultan Séda Besiyar. Sri Sultan Hamengku Buwana IV dipunsarèkaken wonten ing Astana Besiyaran Pajimatan, Imogiri.

Saking palakramanipun kaliyan sangang éstrinipun, Sri Sultan Hamengku Buwana IV gadhah 18 putra. Ananging sakprotélonipun saking peputranipun pejah nalika taksih enèm. Ingkang dados panerus lajengipun inggih punika putra saking prameswari GKR Kencana, Gusti Radèn Mas Gatot Ménol, ingkang yuswanipun taksih 3 taun.

Tilaran Sri Sultan Hamengku Buwana IV

Nalikaning pamaréntahan mandhiri ingkang namung mlampah kalih taun ndamel sedaya kawenangan langkung kathah dipunkuwaosaken déning Ratu Ibu, Patih Danureja saha Belanda. Awit saking punika, saged dipunapuranten bilih mboten wonten karya sastra ageng utawi seni ingkang dipunkasilaken wonten ing pamaréntahan Sri Sultan Hamengku Buwana IV.

Ananging mekaten, wonten kalih krèta ingkang wekdal sakpunika wonten ing Musyèum Kerèta Kraton Yogyakarta inggih punika Kyai Manik Retno saha Kyai Jaladara ingkang kalebet tilaran Sultan Hamengku Buwana IV. Kreta alit kekalih punika dipunrancang kagem kabetahan pesiyar ingkang asring dipuntindakaken déning Sri Sultan.

miyos  suṙya kapiŋ 3 apŕil 1804 kanṭi hasma halit gusti raden mas (GRM) ibnu jarot, pañjěneṅannipun dipuntědah dados paṅeran pati nalika abisekanipun rama daḷěm dados sultan rikala suṙya kapiŋ 21 juni 1812. mbotěn daṅu, putŕa sŕi sultan haměŋku buwana III kaliyan pŕameswari gusti kañjěng ratu (GKR) hagěŋ punika juměněŋ dados sŕi sultan haměŋku buwana IV rikala suṙya kapiŋ 9 novemběr 1814 nalika yuswanipun taksih 10 tahun.

jalaran yuswanipun taksih ěnem, mila pamaṙentaḥ sŕi sultan haměŋku buwana IV dipunrencaŋṅi deniŋ wali raja. salaḥ satuŋgaliŋ wali raja hiŋkang kapataḥ wañci sakměnika hiŋgih  paṅeran natakusuma hiŋkang sampun gaḍah gělar paku alam I. kalěŋgahan dados wali dipuntěmtukakěn ṅantos dumugi sultan sampun akil balik hiŋ yuswanipun 16 tahun, rikala taun 1820. danadyan měkatěn, nalika nulya niŋ pasraḥ kakuwaosan iŋgris ḍatěŋ bělanda hiŋ taun 1816, ibu sultan -lajěŋ dipunsěbat ratu ibu saha patih danurěja IV punika hiŋkang nindakakěn kawěnangan dados wali sultan sadintěn-dintěn.

cakětipun paṅeran dipaněgara kaliyan rayinipun, sŕi sultan haměŋku buwana IV, dipungambaṙakěn kados kṛsna hiŋkang pariŋ piwulaŋ ḍumatěŋ aṙjuna. nalika saŋ raja dipunkhitanakěn wañci suṙya kapiŋ 22 Maret 1815, paṅeran dipaněgara piyambak hiŋkang nutupi paniŋallipun kěŋ rayi migunakakěn hastanipun kěkaliḥ. lajěŋ, wontěn hiŋ kitab kěduŋ kebo saha babad ṅayogỿakaṙta dipunsěbatakěn měnawi paṅeran dipaněgara migatosakěn saṅet pěnḍiḍikan saŋ raja. mbotěn haraŋ, sakiŋ tegalrejo paṅeran dipaněgara kěpaŋgiḥ sultan ěnem kagěm ñariosakěn cariyos-cariyos budi pěkěṙti sakiŋ kitab fatah al-mulk saha raja-raja khayali arab ugi syiria. saŋ paṅeran ugi hasŕiŋ maosakěn naskaḥ-naskaḥ wigati kados sěrat hambiya, tajussalatin, hikayat makuṭa raja, sěrat menak, babad kŕaton. harjuna sasrabahu, sěrat bratayuḍa, saha rama badŕa. kaŋge ñěngkuyuŋ pěnḍiḍikan saŋ raja halit puniki, ratu ibu ugi ṅutus kỿai ahmad ṅusman - kěpala pasukan suronatan saha ḷětnan abbas – pěṙwira sěpoy kaŋge mucal maos al khuran saha maos sěrat mělayu.

cakěttipun paṅeran dipaněgara kaliyan kŕaton lajěŋ kěnḍo nalika patih danurěja IV samsaya nancěpakěn padayanipun wontěn hiŋ kasultanan. patih danurěja IV anyěŋkuyuŋ sistěm sewa tanaḥ kaŋge swasta, dene pŕaktek punika hiŋkaŋ ndaměl rěkaos kagěm kawula kasultanan. dereŋ nate saderengipun pěŋusaha-pěŋusaha eropa nindakakěn pŕakaṙyan těgalan hiŋkaŋ agěŋ kados kopi saha nila ṅantos hiŋ maŋsa kasěbat. kějawi puniku, patiḥ danurěja IV ugi ṅutus sěḍerek-sěḍerekipun wontěn hiŋ posisi-posisi stŕatěgis pamaṙentaḥan. puñcakipun  pasulayan hantawis paṅeran dipaněgara kaliyan patiḥ danurěja IV kědados nalika gěrěběg sawal hiŋ suṙya kapiŋ 12 juli 1820. wontěn hiŋ ṅajěŋṅanipun sultan hiŋkang sampun kuwaos kanṭi manḍiri puniku, paṅeran dipaněgara anacad patiḥ danurěja IV hiŋkang sampun ñewakakěn siti kŕajan wontěn hiŋ rějowinaṅun.

namuŋ kaot kaliḥ tahun wiwit ṅlampaḥhakěn pamaṙentaḥhan hiŋkang manḍiri, sŕi sultan haměŋku buwana IV seda. dintěn nalikaniŋ piyambakipun seda, 6 desemběṙ 1823 (22 rabiṅulawal 1750), sŕi sultan haměŋku buwana IV yuswanipun taksiḥ 19 tahun. wontěn hiŋ caṭetan dipunsěbatakěn měnawi piyambakipun seda sasampunipun waŋsul sakiŋ kuñjuṅan ḍatěng pěsaŋgŕaḥhannipun. mila lajěŋ hasma piyambakipun kawanuhan dados sultan seda běsiyaṙ. sŕi sultan haměŋku buwana IV dipunsarekakěn wontěn hiŋ hastana běsiyaṙan pajimatan, imogiri.

sakiŋ palakŕamanipun kaliyan saṅaŋ estŕinipun, sŕi sultan haměŋku buwana IV gaḍaḥ 18 putŕa. hanaŋhiŋ sakpŕotělonipun sakiŋ pěputŕanipun pějaḥ nalika taksiḥ ěnem. hiŋkaŋ dados paněrus lajěṅipun hiŋgih punika putŕa sakiŋ pŕameswari GKR kěñcana, gusti raden mas gatot menol, hiŋkaŋ yuswanipun taksiḥ 3 tahun.

 tilaran sŕi sultan haměŋku buwana IV

nalikaniŋ pamaṙentaḥan manḍiri hiŋkaŋ namuŋ mlampaḥ kaliḥ tahun ndaměl sědaya kawěnaṅan laŋkuŋ kaṭah dipunkuwaosakěn deniŋ ratu ibu, patiḥ danureja saha bělanda. awit sakiŋ punika, sagěd dipunapurantěn biliḥ mbotěn wontěn kaṙya sastŕa agěŋ hutawi seni hiŋkaŋ dipunkasilakěn wontěn hiŋ pamaṙentaḥan sŕi sultan haměŋku buwana IV.

anaŋṅiiŋ měkatěn, wontěn kaliḥ kŕeta hiŋkaŋ wěkdal sakpunika wontěn hiŋ museyum kěreta kŕaton yogỿakaṙta hiŋgih punika kỿai manik rětno saha kỿai jaladara hiŋkaŋ kalěbět tilaran sultan haměngku buwana IV. kŕeta halit kěkalih punika dipunrañcaŋ kagěm kabětahan pěsiyaṙ hiŋkaŋ asŕiŋ dipuntindakakěn deniŋ sŕi sultan.